‘Als bestuurslid van het CNV is Jan Pieter Daems vaak in Den Haag. Daar werkt hij op de volle breedte van de arbeidsmarkt aan onderwerpen op het gebied van sociale zekerheid. Op de achtergrond heeft Viera Spanikova zich afgelopen periode beziggehouden met een position paper over dit onderwerp.
Het CNV zet zich in voor meer invoering van financiële medewerkersparticipatie in bedrijven. Jan Pieter Daems: ‘Vergeleken met de landen om ons heen, waar het eigenlijk veel gebruikelijker en normaler is dat er een vorm van financiële werknemersparticipatie is, zien we dat eigenlijk in Nederland dit behoorlijk achterblijft. Terwijl er tegelijkertijd allerlei redenen zijn om het wel te willen. Vooral het idee dat we vermogensopbouw bij medewerkers willen stimuleren. Bovenop, want dat is voor ons als vakbond altijd van belang, gewoon fatsoenlijk loon.’
Kansen
‘Daarnaast zien wij in een vorm van financiële medewerkersparticipatie veel kansen voor bedrijven om de binding met hun medewerkers te vergroten. En voor medewerkers is het een kans om de zeggenschap over hun eigen werk en hun eigen bedrijf te vergroten. En uiteindelijk daarmee dus om de prestaties van bedrijven te verbeteren. Als vakbond vinden we het eigenlijk heel verrassend dat medewerkersparticipatie in Nederland nog niet echt voet aan de grond krijgt. Zeker in een periode als waar we nu in zitten. Waarin we om zo'n beetje elke euro loonsverhoging aan het strijden zijn. Helemaal het afgelopen jaar met de enorme inflatie. Tegelijkertijd zien we ook dat heel veel bedrijven wél ontzettend hoge winsten maken.’
Onaantrekkelijk voor bedrijven en werknemers
‘Daarom zouden wij het heel logisch vinden als werknemers mee kunnen delen in die winst als het goed gaat met het bedrijf. Natuurlijk via het loon, maar dat kan ook heel goed via de route van financiële medewerkersparticipatie. Dus waarom maken we daar in Nederland nou niet meer gebruik van? Het CNV denkt dat de belemmeringen voor een deel zitten in de onbekendheid met het onderwerp. Ten tweede zit het ‘m vooral in ons fiscale stelsel. Dat bevat een aantal drempels die het eigenlijk heel onaantrekkelijk maken om financiële participatie door medewerkers in een bedrijf in te regelen. Ook zien we bij medewerkers een mate van angst voor risico’s. En misschien ook wel wat gebrek aan kennis, begeleiding en goede voorlichting als het gaat over wat het eigenlijk inhoudt. Dus daar moet nog wel wat gebeuren. Het is onbekend terrein en veel bedrijven weten lang niet altijd waar ze aan moeten kloppen.’
‘Laat maar zitten’
‘Als het voor bedrijven dan lastig wordt om het in te richten, dan is het natuurlijk het makkelijkste om te denken: laat maar zitten. Het zijn dus voor een deel kennisdrempels en voor een deel gewoon fiscale drempels. Die zouden echt wel uit de weg geruimd kunnen worden om dit naar een hoger niveau te brengen. Denk dan aan de belastingdienst die goed meedoet en minder administratieve rompslomp bij accountants en notarissen.’
Drempels weghalen
‘Wij horen die geluiden ook vanuit ondernemers zelf die tegen die drempels lopen. Als het bijvoorbeeld gaat over het goed waarderen van het bedrijf. Uit van alles blijkt dat ons hele systeem daar nog niet op ingericht is. Heel anders dan bijvoorbeeld in de VS, Frankrijk en Duitsland. Daar zijn die hobbels weggehaald en wordt juist gestimuleerd dat werknemers kunnen participeren in hun bedrijf en vermogen kunnen opbouwen.’
Pleidooi in Tweede Kamer
‘Vandaar ook ons pleidooi van vorig jaar in de Tweede Kamer, en dat hebben we afgelopen zomer nog eens herhaald: stel nou gewoon een drempelbedrag in waarmee bedrijven belastingvrij aandelen aan hun werknemers kunnen schenken. Dat is in lijn met bijvoorbeeld de wetgeving zoals die op dit moment in Duitsland gangbaar is. Daar is de afgelopen jaren het belastingvrije bedrag voor dit soort regelingen naar boven bijgesteld. Zo zeggen wij ook: zet dat bedrag op € 2.000, juist om die drempels weg te halen.’
Drempel nog hoger
‘En niet alleen om het werkgevers, maar juist ook de werknemers makkelijker te maken. Want je kunt je werknemers wel aandelen of participaties schenken, maar dan moeten ze daar meteen belasting over betalen. Dus wat je dan eigenlijk doet, is iemand iets cadeau geven en meteen met een rekening opzadelen voor iets wat in de toekomst misschien gaat renderen. Dat is natuurlijk best raar. En het maakt de drempel alleen maar nóg hoger, zowel voor bedrijven, maar ook voor medewerkers. Je moet eigenlijk al iets van kapitaal hebben om mee te kunnen doen in zo'n regeling. Daar zit voor ons zeker een extra aandachtspunt. We zien namelijk dat veel van de werknemersparticipatie vaak in het hogere management of bij hoogopgeleid personeel plaatsvindt. Terwijl wij eigenlijk de gedachte hebben: maak het voor iedereen toegankelijk. Ook met het oog op de democratisering van zeggenschap. Dus niet alleen voor leidinggevenden of managementlagen, maar ook voor degenen die het werk doen.’
Democratisering net zo belangrijk
‘En naast die financiële kant vinden wij de democratisering die de participatie met zich mee kan brengen net zo belangrijk. Meepraten, meebeslissen. Het gaat uiteindelijk ook over hoe je tegen het bedrijf aankijkt als organisatie. Hoe verbind je de top met het personeel, langdurig en op een goede manier, waarbij de mensen die het werk doen ook zeggenschap krijgen en mee mogen praten. Natuurlijk zijn er vaak al ondernemingsraden, maar dit is wel een andere manier van participeren en medezeggenschap organiseren over de koersbepaling van het bedrijf op lange termijn.’
Goed loon
‘Voor ons is de basis altijd een fatsoenlijk loon. Wij zijn niet voor een invoering van werknemersparticipatie waarbij je bijvoorbeeld een groter deel van de beloning flexibel maakt en die laat fluctueren met de economie. Daarmee zakken mensen straks door het ijs. Wij willen graag die financiële participatie bovenop een al bestaand fatsoenlijk loongebouw, fatsoenlijke salarisstructuur en een goede salarisverhoging.’
Voordelen van participatie
‘Wij geloven ook dat participatie een emanciperende werking heeft voor mensen. Ze zullen zich op een andere manier met hun werk verbinden. Mensen weten vaak heel goed hoe hun organisatie ervoor staat en zetten zich in en werken met het belang van die organisatie in hun achterhoofd. Dus daar zit al best een mate van ondernemerschap bij. De arbeidsorganisatie zien wij als een verbinding en een gemeenschap van werkenden die met elkaar ook het belang van het bedrijf en de organisatie voor ogen hebben.’
‘Anders dan in de VS, denken wij dat je een financiële verbondenheid met het bedrijf en de verbondenheid met het werk zelf en wat het bedrijf doet, niet los kunt knippen. Die drie aspecten - financiële verbondenheid, verbondenheid met het werk zelf en verbondenheid met wat het bedrijf doet - zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. En het is in het belang van de werkende mensen in het bedrijf dat het goed gaat met het bedrijf, ook financieel gezien. Wij denken dat mensen daar op een heel goede manier over mee kunnen denken. Met een gedeeld belang in het achterhoofd. Want als je eigenaar bent van iets, of van een stukje, dan ga je daar op een andere manier mee om dan wanneer het niet van jou is. Dan maak je andere beslissingen. Dat activeert je en stimuleert je.’
Meer commitment en motivatie
‘En we denken dat er meer commitment, interesse en motivatie vanuit een werknemer zal zijn. Dat zijn allemaal belangrijke factoren. En je brengt veel tijd op je werk door, dus wij denken dat financiële medewerkersparticipatie een heel goede en mooie kans is. Mits mensen op de juiste manier meegenomen worden en gestimuleerd worden, zodat ze daar op een goede manier van meeprofiteren.’
‘Wij zien ook juist dat het in de huidige krappe arbeidsmarkt een stimulans is voor bedrijven om hiermee aan de slag te gaan. Het is een mooie manier om je mensen tevreden te houden en aan je te binden en bij je te houden. In de huidige markt, waarin dat echt niet meer vanzelfsprekend is. Daar ligt voor veel bedrijven echt een kans, zeker als het gaat om hoe je als werkgever mensen aan je bedrijf kunt binden.’
Lobby in Den Haag
‘Het CNV maakt zich in Den Haag hard voor medewerkersparticipatie en trekt er al een aantal jaren consistent over aan de bel. We laten het ook niet na om onze visie te delen met de diverse ministeries en fracties in de Tweede Kamer. En het fijne is ook dat we zien dat er langzaam vanuit de volle breedte van het politieke spectrum interesse voor begint te ontstaan. Fracties willen er iets mee gaan doen en stellen vragen. Ze zijn bezig met het ontwikkelen van plannen hierop. Dat zien we nu ook richting de verkiezingen in verkiezingsprogramma’s terugkomen. Dat is heel belangrijk, want het is uiteindelijk de politiek die een aantal hobbels weg moet gaan nemen.’
Onderwerp van alle sociale partners
‘Het is wat het CNV betreft ook bij uitstek een onderwerp waar we elkaar als sociale partners, werkgevers en werknemers op kunnen vinden en samen over kunnen zeggen: hier hebben we gezamenlijk echt een verbetering voor elkaar te krijgen. Het is iets dat we allemaal belangrijk vinden, alle partijen. En dat moeten we ook samen doen, als we iets voor elkaar willen krijgen.’
Maatschappelijke verbinding
‘Er ligt nu een voedingsbodem om hier wat mee te doen. En natuurlijk is het idee van medewerkersparticipatie in bedrijven en zeggenschap al heel oud. We hebben dat al op heel veel verschillende manieren vorm proberen te geven. Maar we denken dat het juist nu, in deze tijd heel logisch is dat participatie en medezeggenschap op deze manier voet aan de grond begint te krijgen en dat er wat mee gebeurt. Bedrijven zoeken steeds vaker naar een maatschappelijke verbinding en willen een organisatie zijn met een maatschappelijke betrokkenheid. Ze zoeken naar een antwoord op de vraag: wat dragen wij bij aan de maatschappij? Hoe gaan we op een betere manier met mensen om? En het is ook gewoon eigenbelang: hoe houden we mensen goed vast en zorgen we dat ze anders en meer betrokken in hun werk gaan staan? Tenslotte willen mensen zelf ook die verbinding; willen verbonden zijn aan een bedrijf en bijdragen. Daar past dit heel goed in.’
Meenemen in cao-onderhandelingen
‘Dit onderwerp zit ook als tool in de gereedschapskist van onze bestuurders die de cao-onderhandelingen ingaan. En het is niet bij elke organisatie al zo dat dit op tafel ligt, maar we geven het ze absoluut mee. Met name bij bedrijfs-cao’s, waar het echt over de arbeidsorganisatie zelf gaat en niet zozeer over de gehele sector. Denk aan Transavia, KLM en Albert Heijn bijvoorbeeld, die een eigen cao hebben. Albert Heijn heeft inmiddels een breed scala aan medewerkers bij hun financiële participatie betrokken. En we zien dat kennisintensieve bedrijven met hoogopgeleide medewerkers er steeds vaker gebruik van maken, zoals Witteveen+Bos en ASML.’
‘Wat ons als vakbond betreft, is een volwaardig aandeelhouderschap, inclusief zeggenschap onder alle medewerkers eigenlijk wel de beste manier om medewerkersparticipatie in te richten.’
