Stichting Nederlands Participatie Instituut (SNPI) bestaat dit jaar 25 jaar! Deze zomer blikken wij terug op 25 jaar medewerkersparticipatie in Nederland. Wat hebben we gezien de afgelopen 25 jaar op het gebied van mede-eigenaarschap van medewerkers.
Als ik ergens op een verjaardag of bijeenkomst vertel wat ik doe, dan is eigenlijk iedereen meteen heel erg enthousiast. Het concept van mede-eigenaar worden van het bedrijf waar je werkt is iets waar de meeste mensen heel positief tegenover staan. Maar wat mij toch steeds weer verbaast is dat zo weinig bedrijven het toepassen en dat de overheid nog steeds niet ziet welke mooie voordelen bedrijfsbrede medewerkersparticipatie biedt.
Zelf werk ik al bijna 14 jaar bij SNPI en ik heb veel bedrijven gesproken die participatie overwegen. Ik realiseer mij terdege dat het voor een eigenaar (DGA) van een bedrijf een heel ingrijpend besluit is om een aandelenplan voor de medewerkers in te gaan voeren. Daar moet men echt niet te licht over denken. De eigenaren die dit daadwerkelijk doen, pakken dit zeer weloverwogen aan en zoeken een vorm voor hun plan, die bij hen en de organisatie past.
Toch valt het mij ook op dat wanneer een DGA graag iets met aandelen voor de werknemers wil gaan doen, adviseurs en accountants van de DGA vooral beren op de weg zien en aandeelhouderschap al snel afraden.
Gek genoeg denkt iedereen bij aandelen altijd alleen maar aan belonen. En ja als je alleen geïnteresseerd bent in het belonen van de medewerkers, dan zijn er inderdaad andere makkelijkere oplossingen te bedenken.
Maar wat de buitenwereld steeds vergeet is aandeelhouderschap veel meer is dan belonen. Een eigenaar die besluit om de medewerkers mede-aandeelhouder te maken doet dit juist om het mede-eigenaarschap. In goede tijden worden de winsten samen gedeeld en als het even minder gaat wordt flexibiliteit en ondernemerschap van de mensen gevraagd om met elkaar het tij te keren.
Mede-eigenaarschap is meer een organisatievorm dan een beloningstool. Er zijn eigenaren die veel verantwoordelijkheid laag in de organisatie leggen, een platte structuur hebben met veel zelfsturing. Niet alle ondernemers willen steeds alle knopen doorhakken voor iedereen en zijn veel meer visionair ingesteld. Mede-eigenaarschap is dan bij uitstek een vorm die bij deze organisaties zal passen.
Daarnaast creëert mede-aandeelhouderschap ook een exit voor een ondernemer in de toekomst. Veel MKB-bedrijven zijn heel lastig om te verkopen en een verkoop aan de eigen medewerkers is dan ook een hele goede optie. En wist je dat het hebben van een aandelenplan voor de medewerkers een eventuele verkoop niet in de weg staat? Het kan zelfs bijdragen aan de verkoopbaarheid van de onderneming. De medewerkers-aandeelhouders gaan immers niet zomaar weg bij de organisatie. Zij hebben een mate van inspraak bij de overname en gaan alleen akkoord als zij het ook een goede deal vinden voor het bedrijf.
De Amerikanen wisten 50 jaar geleden al dat MKB-bedrijven lastig te verkopen waren en dat het voor een eigenaar heel lastig was om met pensioen te gaan als hij/zij het bedrijf niet kon verkopen. Dat is de aanleiding geweest voor Kelso om de ESOP te ontwikkelen en aan de regering voor te leggen. Een ESOP faciliteert de aandelenoverdracht van een eigenaar naar de medewerkers via een fonds. De eigenaar krijgt de mogelijkheid om de aandelen te verzilveren en elke medewerker ontvangt ieder jaar een portie aandelen. Gaat een medewerker weg, dan krijgt hij het geld uitgekeerd. Het doel van deze spaarregeling voor de medewerkers was meestal om pensioen op te bouwen. Een ESOP in Amerika heeft allerlei fiscale voordelen en dat laatste heeft zeker bijgedragen aan het succes van de regeling. Maar wat vaak wordt vergeten is de werkgelegenheid die de ESOP kon behouden. Voordat de ESOP bestond werden bedrijven die niet verkocht werden gewoon opgeheven en verdwenen de bijbehorende banen. Nu zie je dat de ESOP-bedrijven het beter doen dan andere bedrijven zonder bedrijfsbreed aandeelhouderschap van de medewerkers en significant bijdragen aan de Amerikaanse economie.
Soms heb ik het idee dat MKB-bedrijven een beetje worden vergeten in Nederland. In Amerika is echt niet alles beter, maar op dit punt denk ik dat de Amerikanen het wel goed op orde hebben. Het is natuurlijk een briljante constructie om fiscaal gunstig het bedrijf over te dragen aan de medewerkers. Dat is wat je noemt een echte win-win voor de eigenaar en de medewerkers die er werken.
Zelf had ik het genoegen om met Professor Joseph Blasi te werken, één van de goeroes op het gebied van employee ownership in Amerika en mocht ik een aantal keren in Amerika te kijken om onderzoekers en een aantal mooie ESOP-bedrijven te ontmoeten.