Zoals ik vorige week als schreef ben ik net terug uit New Brunswick en heb ik er ontzettend veel gehoord en gezien. Je zou kunnen zeggen dat ik weer helemaal bij ben met de laatste trends en nieuwtjes op het gebied van werknemersaandelen. En dan heb ik het niet over hoe werknemersaandelen worden toegepast, want de techniek is in de loop der jaren niet of nauwelijks veranderd, maar meer over welke effecten je allemaal kunt bereiken als je deze vorm van organiseren gaat toepassen.
Democratic ownership
Wij kennen aandeelhouderschap vaak alleen als beloningstool, maar aandeelhouderschap door medewerkers is misschien vooral een organisatievorm, zoals ik vorige week liet zien. In de VS wordt het ook bekeken op zijn impact op de economie en op de sociaaleconomische verhoudingen. Dat de ESOP daar al 40 jaar bestaat met fiscale voordelen eraan verbonden, geeft aan dat ESOP politieke extremen met elkaar verbindt. In Amerika hebben ze het dan ook vaak over democratic ownership, democratic employee ownership of een variant hiervan democratic capitalism. Prachtige omschrijvingen van een mooi systeem van aandeelhouderschap om kapitaal op te bouwen gecombineerd met een vorm van zeggenschap.
Verantwoordelijkheden delen
Inmiddels zijn er zo rond de 7000 bedrijven in Amerika die een ESOP hebben toegepast en 13,5 miljoen werknemers hebben aandelen in hun eigen onderneming via een ESOP. Ongeacht het motief van de DGA om een ESOP te starten – bedrijfsovername, pensioenopbouw of om het organisatieprincipe – op een gegeven moment moet deze verantwoordelijkheden overdragen en democratiseren, de medewerkers gaan immers een steeds groter deel van het bedrijf bezitten. Zowel de DGA als de medewerkers zijn erbij gebaat dat de zeggenschap en verantwoordelijkheden op een goede manier worden overgedragen. Beide partijen kunnen vermogen opbouwen via deze ESOP. Er ontstaat een duidelijke win-win situatie en de belangen worden gelijke belangen.
Vermogen opbouwen
Bedrijven worden democratischer en medewerkers hebben meer zeggenschap, maar nog belangrijker: medewerkers krijgen een mogelijkheid om vermogen op te bouwen, zonder dat ze daarvoor eerst vermogen moeten hebben. Ze doen dat zonder eigen geld in te leggen maar door hun bijdrage aan de onderneming. Dit is een cruciale stap in het oplossen van vermogensongelijkheid. In Amerika, helemaal nu de verkiezingen eraan komen, zie je onderwerpen als ongelijkheid (ineguality) tussen rijk en arm en dan met name vermogensongelijkheid (equity inequality) veelvuldig voorbijkomen. Op de agenda gezet door Pikketty begint dit thema echt belangrijk te worden voor politici en ook onderzoekers. Het verschil tussen rijk en arm wordt steeds groter en de middenklasse is langzaam aan het verdwijnen. Juist die middenklasse is de motor van de economie.
De discussie in Nederland
In Nederland zag je na Piketty even de discussie oplaaien, maar al snel leek de aandacht weer weg te ebben. In 2014, bij het SNPI congres Delen is het nieuwe ondernemen, sprak prof Joseph Blasi. Hij stelde toen – aan het einde van zijn key note –aandelenbezit door medewerkers voor als een oplossing voor het probleem van de groeiende kloof tussen rijk en arm. Hij schreef over de samenhang tussen aandelen voor medewerkers en de houdbaarheid van een democratische samenleving samen met Freeman en Kruse het boek the Citizen’s share. Nu zien we het onderwerp terug in het rapport De Robot de Baas, van de WRR (wetenschappelijke raad voor regeringsbeleid) dat afgelopen december is uitgebracht. In het rapport komt Freeman uitgebreid aan het woord in een hoofdstuk met een vergelijkbare strekking als the Citizen’s share. Hij geeft aan dat er in de toekomst minder banen zullen zijn door de robotisering. Veel mensen verliezen hun banen door de robotisering en om dan inkomen te genereren geeft hij een aantal oplossingen. De meest mooie oplossing die hij noemt is eigenaarschap. Wanneer de werknemers gezamenlijk een substantieel deel van de aandelen van de robots krijgen en langs die weg vermogen kunnen opbouwen, behouden zij een eigen inkomen.
In Amerika zie je het ene na het andere boek verschijnen over dit thema, zoals The 3rd Way. Ik hoop hier binnenkort een boekrecensie over te schrijven.